Op weg naar een gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener: een wetsvoorstel voor het recht op digitaal consult voor de patiënt - Nieuwsbrief Zorg en Innovatie (2025)

Door Jan Christiaan Huijsman, strategisch adviseur bij Achmea Zilveren Kruis.

Wat Covid teweegbracht

De Covid pandemie ligt alweer een tijd achter ons maar die periode heeft ons meerdere bijzondere inzichten verschaft waaronder het versnelde en significante aanbod en gebruik van zorg op afstand door telefonisch contact, video consult en mail en chat communicatie. Wat niet lukte in de afgelopen twee decennia bleek onder druk van besmettingsgevaar, noodzaak tot zorg en ook angst voor omzetverlies wel mogelijk op grotere schaal. Sinds de pandemie is het aanbod en gebruik van online contact echter weer afgenomen en lijkt het weer terug naar ‘normaal’ te gaan: de patiënt moet naar de dokter.

Wetsvoorstel voor digitaal consult

Onlangs heeft demissionair minister Kuipers van Volksgezondheid een wetsvoorstel gepresenteerd dat zorgverleners verplicht tot het aanbieden van een digitaal consult, tenzij er geen goede zorg kan worden geleverd. Zorgaanbieders moeten ervoor zorgen dat zorgverleners over de juiste applicaties en apparatuur beschikken om videoconsulten te kunnen aanbieden. Dat wetsvoorstel is een initiatief van D66-Kamerlid Paulusma. Zij kwam in 2021 met een motie om het keuzerecht op hybride en digitale zorg wettelijk vast te leggen nadat in juni 2020 zorgverzekeraar Zilveren Kruis de minister om dit wettelijke keuzerecht had verzocht.

Deze initiatiefwet heeft alleen betrekking op het videoconsult. Wanneer wordt gesproken digitaal consult, wordt in het kader van dit wetsvoorstel gedoeld op een videoconsult.

Nu is het nog de zorgaanbieder zelf die kan bepalen hoe een consult plaatsvindt. Daardoor kan van de patiënt worden gevraagd naar de zorgverlener toe te komen, zonder dat daar een goede reden voor is. Door dit voorstel moet daar wel een goede reden voor zijn. Voor de zorgverlener geldt: comply or explain.

Paulusma put uit haar eigen ervaring. “Als verpleegkundige tijdens corona zag ik dat er binnen een mum van tijd een enorme digitaliseringsslag gemaakt werd. Mensen werd gevraagd om thuis te blijven, en een bezoek aan de huisarts, de praktijkondersteuner, de psycholoog of de medisch specialist vond vaak op afstand plaats, vanuit de woonkamer van de patiënt zelf. Zij waren daar ook blij mee, want ze hoeven geen vrij te nemen van werk, te reizen met het OV of een mantelzorger in te schakelen voor vervoer.”

De consultatie op het wetsvoorstel is 5 december jongstleden gesloten. Ik vat de belangrijkste reacties hier samen:

Reactie van de Patiëntenfederatie: dit initiatiefwetsvoorstel biedt een meer gelijkwaardige positie voor de patiënt: het effect van een fysieke afspraak bij de zorgaanbieder voor de patiënt wordt nogal eens onderschat. Niet alle patiënten zijn mondig genoeg om zich uit te spreken hierover.

De Patiëntenfederatie pleit al langere tijd voor hybride huisartsenpraktijken en ziekenhuizen. “Niet alleen voor het contact zijn digitale oplossingen: echte telebegeleiding van patiënten bestaat uit meer. Zorgverleners kunnen patiënten op afstand volgen en patiënten krijgen zelf handvatten om aan hun eigen gezondheid te werken”.

Reactie NVZ: Alhoewel wij veel overwegingen uit het wetvoorstel delen, denken wij dat een wetsvoorstel hier geen oplossing in gaat brengen. Dit voorstel loopt tegen praktische uitvoeringsproblemen aan. Vanuit het oogpunt van passende en goede zorg en ‘Samen beslissen’ kunnen patiënt en zorgprofessional al een besluit voor een digitaal consult nemen. Daar is dit wetsvoorstel niet voor nodig.

Reactie KNMG: Het is primair aan artsen om in voorkomende gevallen een inschatting te maken of er eventueel ruimte is voor een digitaal consult.

Reactie Zorgverzekeraars Nederland: ZN steunt het wetsvoorstel dat een impuls moet geven aan de gepaste inzet van digitale zorg. ZN constateert dat de initiatiefnemer terecht benadrukt dat digitale zorg moet worden ingezet mits deze passend en doelmatig is bij de zorgvraag van de patiënt.

Belangrijke vraagstukken achter het wetsvoorstel

Er spelen meerdere belangrijke vraagstukken in de context van dit wetsvoorstel

1. Het principe van een gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener waarbij de patiëntbeschikt over zijn complete zorgdossier en informatie, die zoveel mogelijk zelfredzaam en in regie is. Dat is ook de bedoeling van het motto ‘Samen beslissen’. Al circa 40 jaar roepen alle koepels, zorginstellingen en stakeholders dat “de patiënt centraal moet staan”. De reactie hierboven van de KNMG lezende lijkt er nog een lange weg te gaan.
2. Het snelgroeiende tekort aan zorgverleners in alle segmenten tegenover een significante groei van de zorgvraag: huisartsen, triagisten, gespecialiseerde verpleegkundigen. De tekorten doen zich overal voor. Lange wachttijden in de GGZ. Binnen twintig jaar een verdubbeling van het aantal 80-plussers. Oftewel, de toegankelijkheid van de zorg staat nu al onder druk en dit wordt alleen maar erger bij ongewijzigd beleid.
3. Qua digitalisering en inzet van technologie loopt de zorg fors achter op alle andere sectoren in de maatschappij. Wat we onze ‘telefoon’ noemen is een krachtige computer waarmee we heel veel zaken en contacten online regelen, ook door een groot aantal burgers met lage sociaaleconomische status. De zorg lijkt zich nog in de late middeleeuwen te bevinden, met briefverkeer, wachtkamers, balies, waar patiënten zich door het verkeer of overvol openbaar vervoer heen moeten wurmen voor een fysiek consult van 8 minuten. De productiviteit van de zorg is – mede daardoor – laag, ondanks alle inzet van de medewerkers.

De vraag is nu of dit wetsvoorstel – het recht voor de patiënt op een videoconsult – een principiële en effectieve bijdrage gaat leveren aan de genoemde drie vraagstukken.

1. De kwestie van de gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener is ingewikkeld in deze. De zorgverlener kan conform het wetsvoorstel betogen dat er geen goede zorg verleend kan worden via een videoconsult (comply or explain). De huidige handreikingen en richtlijnen bieden onvoldoende grond en mandaat voor de patiënt om hier iets fundamenteels tegenin te brengen. Op de achtergrond speelt ook het afhankelijkheidsaspect voor de patiënt van de zorg in kwestie. Oftewel, gaat een patiënt in geval van afwijzing van een videoconsult dit escaleren? Er is geen realistische beroepsprocedure en vaak geen goed alternatief c.q. andere zorgverlener die wel een videoconsult aanbiedt met alle beschikbare en relevante zorginformatie over de patiënt.
2. De toegankelijkheid is een criterium dat wel zou pleiten voor digitaal consult, maar dan niet beperkt tot het videoconsult. Godfried Bogaerts van BeterDichtbij en lid van de RVS betoogt terecht in zijn reactie op het wetsvoorstel dat digitale zorg inmiddels veel meer omvat dan alleen een videoconsult. Hij lichtte dat eerder toe in de Nieuwsbrief Zorg en Innovatie.Telemonitoring, online vragenlijsten, chat- en mailcommunicatie zijn allen componenten van digitale zorg. Het IZA stelt als doel aan alle zorgsegmenten in 2026 dat men 70% van de daartoe geschikte zorg in hybride vorm (digitaal waar het kan, fysiek waar het moet) aanbiedt. Het wetsvoorstel richt zich expliciet en alleen op het videoconsult. Hoe begrijpelijk ook vanuit de context van de Covidpandemie in 2021, dit is nu een achterhaalde insteek.
3. Het wetsvoorstel wil door het gebruik en de bijdrage van het videoconsult ‘tijd en geld besparen’ en de beweging qua innovatie en digitalisering op gang houden c.q. versnellen. Het voorstel rept opmerkelijk genoeg niet over een bijdrage van het videoconsult aan duurzaamheid qua reductie van reiskilometers en energiekosten van zorgfaciliteiten. Ook de kosten die een patiënt moet maken voor de reis zijn van belang in tijden waarin het begrip bestaanszekerheid actueel is geworden.

Conclusie

Het wetsvoorstel van volksvertegenwoordiger Paulusma en demissionair minister Kuipers verdient sympathie, want het komt in essentie op voor de patiënt en dat is – helaas – nog steeds hard nodig. Zie de reactie van de KNMG. Die spreekt boekdelen. Het maakt ook gebruik van een belangrijk opgedaan inzicht tijdens de Covidperiode; Never waste a good crisis. Het wetsvoorstel doet zichzelf tekort door alleen het videoconsult te kiezen in het licht van de bredere ontwikkelingen van digitale zorg in de afgelopen tijd.

Tactisch gezien is er zeker wat te zeggen voor het wetsvoorstel omdat het juist focust op een belangrijk onderdeel van die digitale zorg – het videoconsult – dat in alle zorgsegmenten een hoeksteen van de digitale zorg vormt: videocontact tussen het wijkteam en de kwetsbare oudere, een online GGZ-consult tussen cliënt en psychiater, een videoconsult tussen POH’er en een diabetespatiënt, en een videoconsult tussen een kankerpatiënt en een oncoloog in een UMC.

Naast wetgeving kan regelgeving overigens ook belangrijke steun aan de opschaling van digitale zorg bieden. Zo kunnen zorgverzekeraars via beleid en afspraken met zorginstellingen en zorgverleners aansturen op inzet van digitaal consult. Daarnaast kunnen ze hun verzekerden aangeven welke zorginstellingen en zorgverleners digitale consulten aanbieden zodat patiënten weten waar ze terecht kunnen voor een digitaal consult als ze dat waardevol vinden. Dit kan de beweging naar meer beschikbaarheid en gebruik van het digitaal consult bevorderen.

Samengevat: het wetsvoorstel biedt de patiënt een keuzerecht op het videoconsult als onderdeel van de uitgangspunten ‘samen beslissen’ en ‘passende zorg’ (waaronder: digitaal als het kan, fysiek als het moet). Maar bovenal draagt het bij aan de ontwikkeling van een meer gelijkwaardige relatie tussen patiënt en zorgverlener, hoe ingewikkeld dat ook is en nog even zal blijven. Ondanks de beperkte insteek voor het videoconsult zou ik alleen al daarom vóór stemmen.

Zoektermen op internet:

Jan Christiaan Huijsman, digitalisering, wetsvoorstel, digitaal consult, gelijkwaardige relatie, tekort zorgverleners, technologie, zorgaanbieders, initiatiefwet