Metro in Utrecht: peperdure luchtfietserij of geniaal masterplan? (2024)

UTRECHT - Utrecht wil twee metrolijnen om de groei van de stad op te vangen. Is dat wel een goed idee, denkend aan de Noord-Zuidlijn in Amsterdam? Zeker in stedelijk gebied zijn er bij de aanleg bijna altijd complicaties en kostenoverschrijdingen zijn eerder regel dan uitzondering, zeggen deskundigen. De politieke reacties zijn wisselend.

"Laat ik vooropstellen; er moet iets gebeuren in Utrecht", reageert Bert van Wee, hoogleraar Transportbeleid van de Technische Universiteit Delft. "Als we in Nederland heel veel woningen willen bijbouwen in steden, zoals in Merwedekanaalzone, is het een illusie om te denken dat iedereen kan blijven autorijden."

Zonder uitgebreid onderzoek kan Van Wee niet beoordelen of een metro de beste optie is voor de verkeersuitdagingen waarvoor Utrecht staat. "Maar je hebt zeker een alternatief nodig voor de auto. Een metro, (snel)tram, (snel)bus, betere fietseninfrastructuur, snelfietsroutes of deelauto's. Ik zou zeggen: zet alle opties op een rij, bekijk de voor- en nadelen en maak een maatschappelijke kosten-batenanalyse."

Het grote probleem met de Noord-Zuidlijn in Amsterdam was dat het project veel duurder werd dan gecommuniceerd, procentueel nog veel meer dan bij de Uithoftramlijn in Utrecht het geval was. Van Wee liet zich meermaals uit over de kostenoverschrijdingen van de metrolijn in de hoofdstad.

De TU Delft voerde ook een literatuurstudie uit naar infrastructurele projecten die veel duurder uitvallen dan begroot. Het meest uitgebreide onderzoek hiernaar is van economisch geograaf Bent Flyvbjerg uit Denemarken. Hij hield 258 grote internationale infrastructuurprojecten tegen het licht. De uitkomst: wegen worden gemiddeld 20 procent duurder, railprojecten 45 procent (!).

"Kostenoverschrijdingen zijn wereldwijd gangbaar bij dit soort grote infraprojecten, al doet Nederland het internationaal beter dan gemiddeld", licht Van Wee toe. Zeker bij de aanleg van metrolijnen vormen de kosten het grote nadeel, ziet de hoogleraar. "Het is complex. Aanleg in weilanden is vaak goed in te schatten, maar zeker in bestaand stedelijk gebied kom je bijna altijd complicaties tegen zoals de verzakkingen van huizen aan de Vijzelgracht in Amsterdam. En dat was destijds onvoldoende in de sommetjes meegenomen."

Schattingen zijn vaak te optimistisch, bleek uit het onderzoek van TU Delft naar de kostenoverschrijdingen. Er zijn vaak meer tegenvallers dan voorzien. Bijvoorbeeld kabels in de grond waarmee geen rekening was gehouden of dure aanpassingen die nodig zijn vanwege protesten. Soms komt het ook voor dat er willens en wetens te laag wordt begroot in de hoop op een positief besluit over de aanleg, schreef Van Wee eerder.

Provinciebestuurder Arne Schaddelee (Mobiliteit) noemt de metrolijnen de perfecte oplossing ondanks de enorme kosten. Bang voor Amsterdamse toestanden is hij niet. "Ondergronds is ingewikkeld, maar bovengronds is ook heel ingewikkeld. Dat weten we inmiddels. Maar hé: we hebben dit gewoon nodig."

Een metro heeft zeker ook voordelen, beaamt Van Wee. "Er is veel reizigerscapaciteit en de reistijden zijn korter en betrouwbaarder dan bij bovengronds verkeer. Ondergronds metroverkeer heeft ook veel minder impact op de omgeving. Er zijn geen barrières voor voetgangers en fietsers. Je hoeft niet om te rijden."

Van Wee maakt wel een duidelijk onderscheid tussen ondergronds en bovengrondse ongehinderde logistieke systemen. "Je ziet in steden als Londen en Parijs dat de metro in het centrum vaak ondergronds gaat en daarbuiten bovengronds. Dichtbij het centrum zal je sowieso ondergronds moeten in Utrecht, zeker richting het oosten. Verder van de stad af durf ik niet te zeggen of ondergronds het beste is. Dat kan misschien ook bovengronds, ongehinderd."

Intussen stromen de politieke reacties binnen. Het Utrechtse VVD-raadslid Marijn de Pagter is op Twitter zeer kritisch en spreekt van "een sterk staaltje wensdenken". "Begin dit jaar vroeg het college een bijdrage uit het Nationaal Groeifonds voor investeringen in het Openbaar Vervoer. Toen nog voor bovengrondse tramlijnen. De bijdrage werd geweigerd en bepaald niet in zachte woorden. Kern van de kritiek was dat de kosten en baten niet goed waren onderbouwd."

De Pagter vindt het gek dat Utrecht in een reactie daarop niet versobert. "Nóg duurdere plannen maken en nóg meer geld vragen van het Rijk... Dat is een heilloze weg. En dan te bedenken dat allerlei bestaande plannen en recent opgeleverde projecten hiermee weer op de schop kunnen: Jaarbeursplein (metro), Lombokplein (metro door Sijpesteijntunnel), Merwedekanaalzone en Europalaan (busverbinding), etcetera, etcetera."

Bij de vaststelling van die plannen is nooit informatie over een mogelijke metro gedeeld, zegt De Pagter. "Het zou fijn zijn als het college eens gaat neerdalen uit de roze wolk en met volle focus aan realistische plannen gaat werken. Zoals woningbouw in Rijnenburg, en goed ov daarheen. Veel goedkoper en realistischer. We zien gelukkig wel dat Rijnenburg eindelijk als optie genoemd wordt de plannen. Dat is positief! Wat ons betreft volle focus daarop."

Susanne Schilderman, D66-raadslid in Utrecht, vindt het juist goed dat er groots wordt gedacht. "Op het moment dat je meer huizen wil bouwen, heb je ook meer openbaar vervoer nodig. Het is zeker duur en daarom is dit het juiste moment om het te bespreken, want er is nu een formatie gaande in Den Haag." En ondergronds gaan, is dat wel verstandig? "Dat is maar een onderdeel van het gehele plan. De druk op sommige plekken is echt enorm, dus ondergronds past daar wel bij."

De plannen om ondergronds te gaan komen voor de PvdA uit de lucht vallen. Raadslid Ilse Raaijmakers: "Grootse plannen, heel ambitieus. Ik heb wel sterk het gevoel, eerst zien en dan geloven. We hebben helaas geen goed trackrecord als het gaat om ambitieuze ov-plannen in de stad, we hadden al moeite met één tramlijn. Dus dat wordt al heel spannend. Zelf vinden we het jammer dat deze plannen het gevolg zijn van maximale verdichting in de stad. Wij zijn geen voorstander van zoveel woningen in de Merwedekanaalzone. En er liggen ook nog steeds geen plannen voor ov naar Rijnenburg. Het gaat om keuzes maken met miljarden, en de keuzes liggen nu echt alleen op binnenstedelijk bouwen, dat vinden we jammer als PvdA."

Heb je een tip of opmerking? Stuur ons je nieuws of foto via WhatsApp of mail.

Tips van de redactie

Puzzels

Ook RTV Utrecht!